Zbigniew Herbert

Poeta, pisarz, eseista. Urodzony 29 października 1924 r. we Lwowie. Naukę rozpoczął w 1937 w państwowym VIII Gimnazjum i Liceum im. Króla Kazimierza Wielkiego. Kiedy w 1941 wojska niemieckie wkroczyły do Lwowa, kontynuował naukę na tajnych kompletach, a w 1944 zdał egzamin maturalny. Mniej więcej w tym czasie ukończył tajną szkołę podchorążych i wstąpił w szeregi AK. Przez kilka miesięcy studiował polonistykę na Konspiracyjnym Uniwersytecie im. Jana Kazimierza, jednak w marcu 1944 musiał przerwać studia i razem z rodziną wyjechał do Krakowa. Tu rozpoczął studia ekonomiczne na Akademii Handlowej, prawo na UJ, a także uczestniczył w wykładach na wydziale filozofii oraz na ASP. W 1947 otrzymał tytuł magistra ekonomii, a dwa lata później na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu – magistra prawa. W Toruniu właśnie poznał swojego mistrza Henryka Elzenberga, u którego studiował filozofię.

W 1950 r. Zbigniew Herbert zadebiutował jako poeta na łamach tygodnika “Dziś i Jutro”. Dwa lata wcześniej został członkiem Związku Literatów Polskich (po trzech latach zrezygnował z członkostwa ZLP, a następnie w 1955 z powrotem do niego przystąpił).

Również w 1950 przeprowadził się do Warszawy. Pisał do gazet, współpracował z PAX-owskim tygodnikiem “Słowo Powszechne”, w którym drukował recenzje i felietony, a także z Tygodnikiem Powszechnym. Ale nie tylko pióro było źródłem utrzymania poety. Pracował w Inwalidzkiej Spółdzielni Emerytów Nauczycieli „Wspólna Sprawa” jako kalkulator i chronometrażysta (1953-54), starszy asystent w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Przemysłu Torfowego (1954), a w latach 1956-57 jako dyrektor biura Zarządu Głównego Związku Kompozytorów Polskich. Leopold Tyrmand w Dzienniku z 1954 zanotował: „pogoda, z jaką Herbert znosi tę mordęgę po ukończeniu trzech fakultetów, jest wprost z wczesnochrześcijańskiej hagiografii.”

W tym samym roku Instytut Wydawniczy PAX wydał 20 wierszy Zbigniewa Herbert w almanachu poetyckim „….każdej chwili wybierać muszę”. Rok później poeta rozpoczął współpracę z miesięcznikiem Twórczość, a w 1956 z powrotem zaczął pisać dla Tygodnika Powszechnego, z którym zawiesił współpracę na czas przejęcia redakcji przez PAX. Wtedy też, w 1956, ukazał się pierwszy tom poetycki Herberta Struna światła. Jak napisał Jacek Łukasiewicz: „Wiersze zgromadzone w pierwszym tomie dojrzały już wtedy poeta poddał ostrej selekcji. Nie ma tutaj przypadkowości debiutu, jest rozwaga, z jaką daje się świadectwo światu, a tylko pośrednio własnemu dotychczasowemu życiu, ukochaniom, pasjom.”*.

Tym „dojrzałym debiutem” zdobył uznanie krytyków i „zwierzchników” w ZLP, dzięki czemu w 1958 r. otrzymał stypendium Związku i wyruszył w pierwszą podróż zagraniczną. Od tego czasu żył między Wschodem a Zachodem, starając się jednocześnie nie zamknąć sobie możliwości powrotu do Polski, ale też za wszelką cenę nie stracić szansy na kolejny wyjazd – ucieczkę z szarej komunistycznej rzeczywistości. Dzięki licznym nagrodom i stypendium udało mu się przedłużać paszport i pozwolenia na pobyt za żelazną kurtyną. Wielkie podróże zaczęły się w 1958 r. – stypendium we Francji – pierwsza wizyta w Paryżu i pierwsze spotkanie z Jerzym Giedroyciem i Maisons Laffite, następnie Anglia (styczeń-marzec 1959), Włochy (czerwiec-lipiec 1959) i powrót do Polski w 1960, ale już trzy lata później kolejny wyjazd do Anglii i Francji, gdzie odebrał Nagrodę Fundacji im. Kościelskich.

W 1968 r. w konsulacie polskim w Paryżu Zbigniew Herbert poślubił Katarzynę Dzieduszycką. Wkrótce potem, po rocznym pobycie w Berlinie Zachodnim w ramach stypendium DAAD wyjechali do Stanów Zjednoczonych na zaproszenie Poetry Center. Dwa lata później – w roku akademickim 1970-71 – Herbert przyjmuje zaproszenie uniwersytetu w Berkeley i prowadzi cykl wykładów jako visiting professor. Wtedy też, w 1970, został wybrany do prezydium zarządu głównego Związku Literatów Polskich. Swoją pozycję starał się wykorzystać wspierając działania podziemnej opozycji i inicjatywy prodemokratyczne. W 1972 podpisał list w obronie braci Kowalczyków, a na przełomie 1975/76 r. „Memoriał 59”. Był również organizatorem protestów ZLP przeciwko cenzurze.

Kolejną okazją do wyjazdu za granicę był odbiór nagrody Herdera w 1973, natomiast w roku akademickim 1973/74 Herbert wykładał na Uniwersytecie Gdańskim. Lata 1975-81 spędził za granicą, głównie w Berlinie Zachodnim i Paryżu, a także podróżując po Italii. Po powrocie do kraju w 1981 zaangażował się aktywnie w działania opozycyjne, wszedł w skład zespołu redakcyjnego podziemnego pisma Zapis, a po wprowadzeniu stanu wojennego publikował w drugim obiegu. W 1983 wyjechał znów do Paryża, w 1989 został członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, rok później American Academy and Institute of Arts and Letters. W 1991 odebrał Nagrodę Jerozolimy.

Wrócił na stałe do Polski w 1992. Mimo choroby starał się nadal aktywnie uczestniczyć w życiu politycznym publikując w 1996 apel W obronie demokracji, domagając się ostrzejszego rozliczenia przeszłości, manifestując swoją głęboką niezgodę i niezrozumienie dla konieczności politycznego kompromisu. W ostatnim roku życia przygotował jeszcze nowy tom poetycki Epilog burzy i wybór 89 wierszy, (który ukazał się nakładem wydawnictwa a5). „W 89 wierszach Zbigniew Herbert pisze o sobie dzisiejszym swymi dawnymi tekstami, w Epilogu burzy – o sobie dzisiejszym wierszami pisanymi teraz […]. 89 wierszy to nie tylko nowe uporządkowanie własnej poezji, to także ujęcie swego życia w równoczesną całość, jakby unieruchomienie siebie poza zmiennym czasem“*. Umarł 28 VII 1998. Pośmiertnie został odznaczony Orderem Orła Białego.

Twórczość Herberta tłumaczona była na wiele języków: niemiecki (przez Karla Dedeciusa), angielski (między innymi przez Czesława Miłosza i Stanisława Barańczaka), hebrajski, włoski, czeski, holenderski. W 2007 w Ameryce, nakładem wydawnictwa The Ecco Press ukazały się wiersze zebrane Collected Poems 1956-98.

W 2001 roku wydawnictwo a5 opublikowało ostatnią książkę Herberta pt. „Król mrówek” przygotowaną do druku przez Ryszarda Krynickiego na podstawie zachowanych maszynopisów i notatek autora.

22 lutego 2001 r. w Lublinie założony został Klub Herbertowskich Szkół.

10 lipca 2007 uchwałą Sejmu Rzeczpospolitej Polskiej rok 2008 został ogłoszony Rokiem Zbigniewa Herberta.

*Jacek Łukasiewicz Herbert Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2002, str.44 i 205

Nagrody

1961 Nagroda Pierścienia i tytuł Księcia Słowa (Rada Naczelna Zrzeszenia Studentów Polskich )

1963 Nagroda Fundacji im. Kościelskich Genewa)

1965 Nagroda Fundacji A. Jurzykowskiego (Nowy Jork)

1965 Internationaler Nikolaus Lenau Preis (Austria)

1973 Nagroda im. Gottfrieda von Herdera (Austria)

1978 Nagroda im. Petrarki (RFN)

1981 Nagroda Literacka im. Andrzeja Struga

1984 Nagroda „Solidarności”

1984 Nagroda Poetycka im. Sępa Szarzyńskiego

1984 Międzynarodowa Nagroda Pisarska Walijskiej Rady Sztuki

1987 Nagroda Węgierskiej Fundacji Księcia Gabora Bethlema

1988 Nagroda im. Brunona Schulza (amerykańska Fundacja Studiów Polsko-Żydowskich i amerykański Pen Club)

1989 Nagroda Pen Clubu im. komandora K. Szczęsnego

1990 Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego

1991 Nagroda Jerozolimy (Jerusalem Prize for the Freedom of the Individual in Society)

1991 Nagroda Vilenica (Stowarzyszenie Pisarzy Słoweńskich)

1993 Nagroda im. Kazimierza Wyki

1994 Nagroda Krytyków Niemieckich za najlepszą książkę roku (Martwa natura z wędzidłem)

1995 Nagroda T.S. Eliota (amerykańska Fundacja Ingersol)

1996 Nagroda Miasta Münster

Bibliografia

Tomy poetyckie:

Struna światła, Czytelnik, Warszawa 1956.

Hermes, pies i gwiazda, Czytelnik, Warszawa 1957.

Studium przedmiotu, Czytelnik, Warszawa 1961.

Napis, Czytelnik, Warszawa 1969.

Pan Cogito, Czytelnik, Warszawa 1974; Porozumienie wydawców, Warszawa 2001; Wydawnictwo a5, Kraków 2008.

Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze, Instytut Literacki, Paryż 1983.

Elegia na odejście, Instytut Literacki Paryż 1990.

Rovigo, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1992.

Epilog burzy, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1998.

Eseje, opowiadania, teksty krytyczne:

Barbarzyńca w ogrodzie, Czytelnik, Warszawa 1962.

Martwa natura z wędzidłem, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1993.

Labirynt nad morzem, Zeszyty Literackie, Warszawa 2000.

Król mrówek, Wydawnictwo a5, Kraków 2001.

Węzeł gordyjski oraz inne pisma rozproszone 1948-1998, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2001.

Dramaty:

Jaskinia filozofów, „Twórczość“ 1956, nr 9.

Drugi pokój, „Dialog“ 1958, nr 4.

Rekonstrukcja poety, „Więzi“ 1960, nr 11/12.

Lalek. Sztuka na głosy, „Dialog“ 1961, nr 12.

Listy naszych czytelników, „Dialog“ 1972, nr 11.

Dramaty, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1997.